Ndiba wa Ndûngi

How to give directions in Kikuyu -  Ûrîa Mû-Gîkûyû eragîra mûndû ûngî njîra   The Kikuyu language had two distinctive directions. Irathîro - East Ithûîro - West The directions of East and West Irathîro Irathîro is East direction (Kûratha is to shoot) From where the sun shoots - sun rise Example, Rora irathîro - face east or head east. Ithûîro Ithûîro is West direction Where the sun sets. Rûgûrû is a synonym for West Example, Rora ithûîro kana rûgûrû - face west or head west. The language did not have North and South. Kikuyu language did not have the directions of North and South but does not mean they only depended on East and West. The language had other directions which were dependent on the elevation of where one is standing and the direction the rivers are flowing. Rûgongo Kîanda Itherero Rûgongo Rûgongo - The side with an elevation, the upper side. Side with higher altitude, the upper side. Example, Thiî rûgongo - Go to the upper side, climb the elevation. Kîanda Kîanda -...

Marîtwa ma rangi na Gîkûyû Color       Rîtwa rîa rangi

    Mîeri ya Mû-Gîkûyû Mû-Gîkûyû etaga mîeri yake ta ûû January - Mûgaa February - Mûgetho March - Kîhu April - Mûthatû May - Mûgîranjara June - Gathathanwa July - Gathano August - Mworia Nyoni September - Mûgaa wa Kerî October - Mwania Thenge November - Kanyua Hûngû December - Gatumu.

  Mû-Gîkûyû nî arî na imera igîrî (two seasons). Imera igîrî cia  Ûgîkûyû Kîmera kîa Mbura ya Njahî. Kîmera kîa Mbura ya Mwere. O kîmera kîarî  kîa  mîeri îtandatû (six months) Kîmera kîa Mbura ya Njahî. Kîmera kîa Mbura ya Njahî kîambagîrîria mweri-inî wa Kîhu nginya mweri-inî wa Mworia Nyoni. (March - August). Kîmera kîa Mbura ya Mwere. Kîmera kîa Mbura ya Mwere nakîo kîambagîrîria mweri-inî wa Mûgaa wa Kerî nginya mweri-inî wa Mûgetho (September - February). Mû-Gîkûyû ataraga kîmera kuuma hîndî ya kûhanda nginya hîndî ya kûgetha.  No nî acokaga akagweta atî hîndî ya Mbura nyingî egîtwo Thaatû na hîndî ya Riûa rîingî gûtetwo Themithû . Na ningî nî kwarî Magetha ma Njahî makoragwo mweri-inî wa Gathano nginya mweri-inî wa Mwania Thenge. (July - October) Na Magetha ma Mwere namo mweri-inî wa Mûgaa nginya mweri-inî wa Mûgetho (January - February) Mîthemba ya Mbura  Mû-Gîkûyû nî arî mîthemba îtandatû ya Mbura  Mbura ya Mahahûra igûta Mbura ya Maguna ng'o...

 Mahinda na Mathaa ma Mû-Gîkûyû (Time of day & Night) Tûtikanariganîrwo atî Mûgîkûyû gûtirî ûndû ûtarî na rîtwa, gûtirî ûndû ûtarî mûharîrie. Mathaa na Mahinda mar î na mar îtwa na g ît ûmi. Rekei tw îririkanie  û r îa mathaa kana mahinda maugagwo na G îkûyû Mathaa ma Mûthenya (Time of the Day) 1. Riûa rîkîratha kana rîkiuma ngo-inî 6am-7am   Nî riûa rîkîratha kana rîkiuma ngo-inî.  Mîrûri ya riûa îkîgereka nyamû cia gîtheka icoke marima na imamo-inî Noguo athuri mathûrimaga mahiû mao kûmenya ûrîa maraire Na noguo mîaki yahuhagwo ithûnû-inî cia mwere na mûkombî. 2. ithaa rîa kîroko kana rîa rûci-inî 7am-8am - Rîrî nî ithaa rîa kîroko kana rûci-inî - Na nîguo mahiû makayagwo matû na tûgondu na tûûri tûkagîrimwo. - Rîrî no rîo ithaa rîa kûhakûra Ndegwa, Thenge kana Ndûrûme. 3. ime rîa itîka kana ikîongithia njaû 8am-9am Nî ime rîa itîka. Rîrî norîo  ithaa tûûri na tûcaû tûgîtigithio nyina nîgetha tûhingîrwo na mbûri ithiî rûûru. 4. Rîa hiûhia ciande kana i...