Time of Day and Night in Kikuyu - Mahinda na Mathaa ma Mû-Gîkûyû

-

 Mahinda na Mathaa ma Mû-Gîkûyû (Time of day & Night)

Tûtikanariganîrwo atî Mûgîkûyû gûtirî ûndû ûtarî na rîtwa, gûtirî ûndû ûtarî mûharîrie.

Mathaa na Mahinda marî na marîtwa na gîtûmi. Rekei twîririkanie ûrîa mathaa kana mahinda maugagwo na Gîkûyû

Mathaa ma Mûthenya (Time of the Day)



1. Riûa rîkîratha kana rîkiuma ngo-inî

6am-7am 

  • Nî riûa rîkîratha kana rîkiuma ngo-inî. 
  • Mîrûri ya riûa îkîgereka nyamû cia gîtheka icoke marima na imamo-inî
  • Noguo athuri mathûrimaga mahiû mao kûmenya ûrîa maraire
  • Na noguo mîaki yahuhagwo ithûnû-inî cia mwere na mûkombî.




2. ithaa rîa kîroko kana rîa rûci-inî

7am-8am

  • - Rîrî nî ithaa rîa kîroko kana rûci-inî
  • - Na nîguo mahiû makayagwo matû na tûgondu na tûûri tûkagîrimwo.
  • - Rîrî no rîo ithaa rîa kûhakûra Ndegwa, Thenge kana Ndûrûme.


3. ime rîa itîka kana ikîongithia njaû


8am-9am

  • Nî ime rîa itîka.
  • Rîrî norîo  ithaa tûûri na tûcaû tûgîtigithio nyina nîgetha tûhingîrwo na mbûri ithiî rûûru.


4. Rîa hiûhia ciande kana igîthiî rûru

9am-10am

  • Riûa rîa hiûhia ciande
  • Ithaa rîa Mahiû magîthiî rûûru.
  • Rîrî norîo ithaa atumia manîkaga Mwere, Ûgîmbî, Mûkombi, Mboco, Njûgû, kana Njahî.
  • Atumia makîharîria gûthiî kuna ngû, mûgûnda kûrîma kana rûî gûtaha maî
  • Arûme nao noguo mambaga njûa matanaumagara. Nao arîithi magatugwo rîgu magîthiî rûûru.

5. Mîaraho ya ciûri

10am-11am

  • Mîaraho ya Ciûri.
  • Ithaa rîrî nîguo Mboco, Njûgû, Njahî na indo iria ingî nyûmû ciahûragwo ikîhuhagwo.
  • Ithaa rîrî noguo atumia arîa anini metagwo Kang'ei mahûraga mbembe na ndîrî, magacoka magathîa mûtu wa gûkia ûcûrû.
  • Athuri nao magacûhia mîtî ya mathanwa na kûeya mîatû na ihembe cia gûtega huko ona kûeya iturwa cia gûikarîra.

6. Mîaraho

11am-12pm

  • Mîaraho 
  • Nîguo Mahiû matwaragwo ithirû-inî gûcuna mûnyû na noguo mahiû matwaragwo iriûko kûnyua maî.
  • Noguo airîtu mathiaga iriûko gûkonyora Mûhîa ûrîa mûtune.
  • Na norîo ithaa rîrîa anake na airîtu methambaga rûî-inî mwanya mwanya.

7. Riûa rîegera kana rîehanda

12pm-1pm

  • Riûa rîegera kana rîehanda. "Kûegera nî gûîtara" 
  • Rîrî norîo ithaa mahiû manyua maî merahaga mariûko-inî kana mîtî-inî.


8. Mîarahûko kana ikiuma rûî

1pm-2pm

  • Mîarahûko kana ikiuma rûî.
  • Ithaa rîrî nîûndû wa riûa kûîhanda nyoni onacio nî ciathiaga rûî kûnyua maî kana gûîthamba. Hîndî îyo noguo mûriri wa Mwere agîaga na kamweke ga kûhurûka na kûrîa ngwacî, kana marigû kana kîmere.


9. Rîakia huho kana rîa rura

2pm-3pm

  • Rîaikia huho kana rîa rura
  • Nîguo mahiû monekaga magîkia matatha ona gûcokia ithagumia.
  • Na noguo tondû mahiû nî mahorera arîithi magîaga na kamweke ka mîthako ta gûikia njûgûma, gûikia matimu, kûgerana hinya.
  • Tûirîtu natwo nîgwo twerutaga gûtuma ciondo.


10. Riûa rîkîinama rîrore mbaire

3pm-4pm

  • Riûa rîkîinama
  • Ithaa rîrî nîguo mîtego yategagwo.
  • Nîguo arîmî matemaga itemi rîa rûciû.
  • Na norîo ithaa rîa kûmatha irio cia kûruga hwa-inî.
  • Norîo ithaa rîa gûtaha mîrîyo ya mbûri cia gîcegû na tûcaû.


11. Mîrûgia aka

4pm-5pm

  • Mîrûgia aka.
  • Arîithi magîcokereria mahiû gûthûrima kana nî harî îna ndutu na kûmenya kana ciothe irîho nîgetha ciambîrîrie kûinûkio.
  • Athuri nao me mûciî makîharîria mûnyû wa mahiû mîharatî-inî.
  • Ithaa rîrî noguo atumia makûrûraga thiote wa itete kûmenya kana iria nî rîmatîte.



12. Makenga arîithi kana Mahiû makîinûka

5pm-6pm

  • Makenga arîithi kana Mahiû makîinûka
  • Nîguo mahiû mainûkagio
  • Arîithi makiuma rûru nî monekaga makengete nî kûmûrîkwo nî mîrûri ya riûa na ciîruru cia mîtî ya mîreru na mîkarakinga
  • Noguo atumia maikagia ngû kîbaca nîguo maakie mwaki wa thingira



Mathaa ma ûtukû (Time of Night)


13. Riûa rîgîthûa kana rîgîcoka ngo-inî

6pm-7pm

  • Riûa rîgîthûa kana rîgîcoka ngo-inî
  • Nîrîo ithaa rîa gûkama ng'ombe.
  • Norîo ithaa mîrîyo yagayagwo, ya njaû, ya mbûri cia gîcegû, 
  • Noguo mîaki ya thingira yakagio na Athuri arîa akûeû magatwarîrwo maî.



14. Hwa-inî kana irio ikîhagîrwo

7pm-8pm

  • Hwa-inî 
  • Rîrî nîrîo ithaa rîa kûhagîra irio.
  • Norîo ithaa rîa kûingîria mbûri gîcegû
  • Nîguo Mûthûi wa mîatû eharagîria gûthiî gûthûya ûkî.




15. Ciekîrwo marigû

8pm-9pm

  • Ciekîrwo marigû
  • Ithaa rîrî twana tûnini nî twaganagîrwo ng'ano nîgetha tûtigakone irio citahîte.
  • Na ningî nî matahagîrwo ta waru kana mûtungo nîguo kuoha njoka. Nîho thimo îrîa yugaga "Gakuire igîkimwo" yaumire.



16. Irio ikîihûrwo

9pm-10pm

  • Ikîihûrwo
  • Rîrî nî ithaa rîa kûrîa



17. Nyihia hwaî

10pm-11pm

  • Nyihia hwaî
  • Rîrî rîarî ithaa rîa nyihia hwaî. 
  • Noguo tûhîî na tûirîtu twainaga nyîmbo ta ngûcû na kîbûiya magîtûrûhaga njaa kuonania nî meharîiria kûnyua rwenji.



18. Andû makoma kana meigîrîra

11pm-12am

  • Andû makoma kana meigîrîra itanda-inî



19. Utukû gatagatî

12am-1am

  • Ûtukû gatagatî



20. Megarûra

1am-2am

  • Megarûra



21. ikîria nyoni kana ciûmbani ikîinûka

2am-3am

  • Ikîrîa nyoni kana Ciûmbani ikîinûka




22. Ngûkû igîkûga

3am-4am

  • Ngûkû igîkûga



23. Ngware-inî kana rîrîa Mara ateire nyina

4am-5am

  • Ngware-inî kana rîrîa mara ateire nyina



24. Ruoro rûgîtema

5am-6am

  • Ruoro rûgîtema



Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

1000 Kikuyu Proverbs - Thimo Ngiri îmwe cia Gîkûyû - Language

-
Image
§   Thimo cia Gîkûyû nî nyingî mûno ona nî makîria ma Ngiri îmwe.  §    Na ningî imwe nî njerû okûringana na ûrîa rûthiomi rûthîite rûgîcemanagia na maûndû merû.  §    Ona nî wega kûmenya atî mûtamûkîre wa thimo imwe wîna ûtiganu nîûndû wa ûtiganu wa ng’ongo ta Kabete, Rware, Ndia, Embu, Cuka, Meru o hamwe na maûndû mangî maingî, no uuge wa thimo icio nî ûmwe. ( Kikuyu Proverbs are not limited to 1000. Some of these Proverbs are new as the language continues to expose itself to new things. Some pronunciations may differ according to different ridges like Kabete, Rware, Ndia, Embu, Cuka, Meru and other factors but the meaning remains the same )     §     Mwandîki ûyû nî aroria na gîtîo mûno atî wona thimo wîna ûûma atî ûrîa yand îkîtwo haha tigwo yugagwo ûtûteithîrîria na kwandîka ûrîa yagîrîirwo hau ha macokio na nî îkwandîkwo ûrîa yagîrîire. ( The Author/Editor of this text humbly requests that if you notice a Proverb that is not properly phrased don’t hesitate to highlight in the
Read more

Jian Ndungu - Mukayo Lyrics

-
Image
KIKUYU Gospel Song: Mûkayo Lyrics By Jian Ndungu  Gwakîire mûthenya ûmwe ta mîthenya îrîa îngî Ngîigua thimû yahûrûo na nî namba ng'eni Makiuga marenda manyandîke wîra Ngîmoria atîa na niî ndikîrî mûthomu Oho makiuga nî maiguîte rûgano rwakwa Na ha mûcara nîmoî nî ndîrabatara Kuogwo ndîhîke nî ndîrabatarîka mûno Hîndî îyo thimû yao ngîigua yarengeka. Mûkayo By Jian Ndungu    Îgithî Ngai wakwa nîwaiguire ngîkaya    Ndiarî handû hega ndarî mûhinyîrîrie    Maru-inî ndatûire ngûthaithaga o ta Hannah    Ndioî wakirîte ûnyonie wetereri Nîma mûhuro ûyû wa riûa gûtirî thayû Mûndû amenagîrwo wagi gûkîra mahîtia Kaingî na kaingî ndatûraga njaraga rûhî Nî manyonaga no îndî magacokia ihingo Arata arîa ndarî nao makînjeherera Makîaga bata wa gûcera na mûndû ta niî Na nîma tondû ingîa kîmateithirie nakîî Ndiarî na ûhoti ndingîa hingirie wendi wao O ûndû nî ûrî gîtûmi andû aitû ndîmûîre Gaca gaca-inî îyo nîho ndamenyeire Ngai Hîndî îrîa Roho okire akî heherera Akînjanûra na akînjîra n
Read more

Gitare Shopping Centre and The History of Its Origin

-
Image
Gitare Shopping Centre stands proudly as a rural hub nestled within Gilgil constituency in Nakuru County, Kenya, conveniently situated along the Gilgil-Gitare-Tumaini road. Serving as the central point for Gitare location in Moridat ward, Gilgil Sub- County. History of Origin Gitare Shopping Centre stands proudly as a rural hub nestled within Gilgil constituency in Nakuru County, Kenya, conveniently situated along the Gilgil-Gitare-Tumaini road. Serving as the central point for Gitare location in Moridat ward, Gilgil Sub- County. In the 1960s, as Kenya celebrated its independence from colonial rule, the government faced the complex task of managing a populace that had been dispossessed of its ancestral lands. With high expectations that the newly established self-rule government would restore land to its rightful owners, the Kenyan government initiated a comprehensive program. This program aimed to redistribute the vast farms and ranches formerly owned by European settlers,
Read more